Według najnowszych badań rocznie notuje się blisko 170 tysięcy nowych zachorowań na raka. Najczęściej występującymi nowotworami są rak prostaty oraz rak piersi, a także nowotwory płuc i rak jelita grubego. Choroba uznawana jest za jedną z najbardziej wyniszczających ludzki organizm. Rozwój medycyny i nauki, profilaktyka oraz wczesne wykrycie tej choroby daje szanse na powrót do zdrowia, dlatego ważne jest, aby przeprowadzać regularne badania pod tym kątem oraz prowadzić zdrowy tryb życia.
Poza czynnikami genetycznymi, ryzyko choroby nowotworowej niosą za sobą czynniki zewnętrzne/środowiskowe, które możemy wyeliminować ze swojego życia, zmniejszając tym samym szanse na rozwój choroby. Są to m.in. nieprawidłowe żywienie oraz zanieczyszczona i przetworzona żywność, mała aktywność fizyczna, nadmierne spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów.
Jak aktywność fizyczna ogranicza ryzyko zachorowania na nowotworu?
Jaki ma wpływ na proces leczenia w chorobie?
Czy pacjenci po leczeniu onkologicznym mogą powrócić do uprawiania sportu?
Ruch jako profilaktyka
Dzienna minimalna dawka ruchu lub regularna aktywność fizyczna, jak wiadomo, jest nieoceniona w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu oraz utrzymywaniu dobrego samopoczucia. Oprócz zapewniania zdrowej kondycji psychicznej i fizycznej jest dobrą profilaktyką oraz metodą leczenia dla wielu chorób i dolegliwości.
Według badań aktywność fizyczna uprawiana 3 razy w tygodniu zmniejsza ryzyko zachorowania na raka nawet o 1/3.
Jak podaje portal www.zwrotnikraka.pl :
W przypadku raka piersi zwiększona aktywność fizyczna obniża ryzyko rozwoju nowotworu o 25% w porównaniu z populacją osób nieaktywnych.
Większość dostępnych danych wskazuje, że aktywność fizyczna i ruchowa obniża ryzyko wystąpienia raka płuca o 20-30% u kobiet i 20-50% u mężczyzn.
Zwiększona aktywność fizyczna obniża częstość występowania raka gruczołu krokowego o 9-14%. Wydaje się przy tym, że zawodowa aktywność ruchowa ma większy wpływ ochronny niż aktywność rekreacyjna.
Udało się zebrać dowody wskazujące, że w przypadku raka okrężnicy aktywność ruchowa obniża częstość występowania nowotworu o 25%.
Wiele zachorowań na raka ma związek z niezdrowym stylem życia, otyłością oraz złą dietą, dlatego właściwe odżywianie oraz regularny wysiłek fizyczny są niezbędne, aby utrzymać prawidłowy poziom masy ciała. Ponadto podczas wykonywania ćwiczeń zwiększa się ukrwienie tkanek, wzrasta produkcja takich hormonów, jak dopamina i serotonina, poprawia się wydolność płuc, mięśnie zaopatrywane są w substraty energetyczne, a zbędne metabolity są z nich odprowadzane, reguluje się poziom adrenaliny we krwi oraz polepsza się ukrwienie więzadeł. Ruch powoduje także wzrost syntezy włókien kolagenowych, obniża ciśnienie krwi, poprawia gospodarkę glukozową, polepsza przemianę materii oraz powoduje wzrost siły mięśni. Kolejnym bardzo istotnym efektem aktywności fizycznej jest wzrost odporności, która jest istotnym elementem bariery przeciwnowotworowej.
Aktywność fizyczna w trakcie i po procesie leczenia nowotworu
Sam przebieg choroby jak i jego farmakologiczne leczenie jest mocnym obciążeniem dla organizmu. Przyjmowana przez pacjenta chemia oddziałuje nie tylko na komórki nowotworowe, ale również na niektóre zdrowe tkanki organizmu, takie jak śluzówki jamy ustnej, szpik kostny czy cebulki włosów. Innymi działaniami niepożądanymi chemioterapii są : uszkodzenia układu nerwowego, obrzęki czy uszkodzenia mięśnia sercowego. Dlatego ważne, aby trening podczas trwania leczenia nie obciążał nadmiernie organizmu oraz nie stanowił dodatkowego zagrożenia dla pacjenta.
Wysiłek fizyczny jest niezbędny w leczeniu, rehabilitacji i rekreacji osób cierpiących na nowotwory. Aktywność fizyczna istotnie pomaga pacjentom w utrzymaniu prawidłowej wagi, podtrzymuje należną masę mięśniową i pomaga w spalaniu nadmiernej tkanki tłuszczowej, która może się zwiększać w wyniku uzupełniającej chemioterapii lub terapii hormonalnej.
Otyłość oraz nadwaga są niekorzystnymi czynnikami prognostycznymi.
Odnotowano znaczący spadek liczby nawrotów raka piersi oraz zmniejszenie umieralności wśród kobiet aktywnych fizycznie w porównaniu z tymi, które prowadziły siedzący tryb życia.
Wykazano, że wzrost masy ciała o około 6 kg zwiększa prawdopodobieństwo wznowy nowotworu o 50% i zgonu o 60%. Dane te potwierdzają wyniki Nurses’Health Study, w którym stwierdzono, że wśród kobiet, których wskaźnik masy ciała (BMI) wzrósł w przedziale od 0,5 do 2 lub ponad 2 jednostki, szansa wznowy procesu nowotworowego jest większa odpowiednio o 40 i 53% w porównaniu z kobietami o przyroście BMI wynoszącym poniżej 0,5 jednostki.
Holmes M. D., Chen W. Y., Feskanich D., Kroenke C. H., Colditz G. A.: Physical
activity and survival after breast cancer diagnosis. JAMA, 2005, 293(20), 2479–2486
Z kolei u dzieci cierpiących na nowotwór aktywność fizyczna oraz wszelkie formy zabaw ruchowych stanowią ważny czynnik profilaktyki wtórnej, która polega na wszelkich działaniach naprawczych w celu powstrzymania rozwoju choroby oraz zapobiegania jej konsekwencjom.
Badania wykazały, że dzieci leczone z powodu chorób nowotworowych wykazują ograniczenie sprawności fizycznej po zakończonym leczeniu. Mimo upływu czasu oraz powrocie do uprawiania sportu, a nawet uczestnictwie w zawodach ich sprawność nie poprawia się znacząco, można nawet zaobserwować tendencję uzyskiwania rezultatów klasyfikowanych w niższych przedziałach centylowych w kolejnych latach. Aby przeciwdziałać takiej sytuacji należy jak najwcześniej wprowadzić program usprawniania oraz propagować sport wśród dzieci leczonych onkologicznie. Jest to ważne, ponieważ badania wskazują, że po przebytej chorobie nowotworowej do aktywności fizycznej nie powraca ponad połowa młodzieży.
Po przebytej chorobie zmniejszył się odsetek pacjentów płci obojga uprawiających sport w szkole. I tak, przed chorobą 23,5% dziewcząt oraz 56,3% chłopców uprawiało jeden rodzaj sportu, a po chorobie tylko 17,6% dziewcząt i 25,0% chłopców.
Wojciech Chalcarz, Natalia Popierz, Sylwia Merkiel, Alicja Chybicka, : Zmiany aktywności fizycznej młodzieży po przebytej chorobie nowotworowej. Nowiny Lekarskie 2008, 77, 4, 280–285
Nieocenionym efektem regularnej aktywności fizycznej jest wspomniana wcześniej produkcja dopaminy i serotoniny, które mają pozytywny wpływ na nasz nastrój i podwyższają poziom energii. Oprócz tych dwóch neuroprzekaźników, po wysiłku fizycznym, następuje także wyrzut endorfin, czyli tzw. 'hormonów szczęścia', które redukują poziom stresu, poprawiają nastrój i w pewnym stopniu niwelują ból oraz zmęczenie.
U osób cierpiących na nowotwór obserwuje się często znaczne pogorszenie kondycji psychicznej, lęki, a nawet depresję. Stany te negatywnie wpływają na adaptację i proces leczenia - pacjenci wykazują mniejszą motywację, a nawet rezygnację w walce o zdrowie. Dzięki regularnej aktywności fizycznej organizm zachowa prawidłową równowagę hormonalną, a pacjent będzie wykazywał znacznie większy optymizm w procesie leczenia. Jak wspominaliśmy w poprzednich postach, kondycja, pozytywne nastawienie psychiczne oraz siła umysłu wykazują niesamowite zdolności, które również mogą realnie wpływać na poprawę stanu zdrowia.
Warto także spojrzeć na znanych sportowców, którzy pokonali chorobę nowotworową i powrócili do zawodowego uprawiania sportu i rywalizacji na najwyższym poziomie. Oznacza to, że aktywność fizyczna w żadnym stopniu nie spowodowała nowych problemów zdrowotnych czy komplikacji, a wręcz pozwoliła na powrót do aktywnego życia i dalszego realizowania pasji sportowych.
Czterokrotna mistrzyni Polski Barbara Madejczyk w 2010 roku zmuszona została do przerwania kariery po zdiagnozowaniu nowotworu. W lipcu 2013 po powrocie do zdrowia lekkoatletka sięgnęła po swój piąty tytuł mistrzowski.
Z kolei u Lance Armstronga w 1996 roku wykryto raka jąder, który zajął także brzuch, płuco i mózg. Przed zdiagnozowaniem raka Armstrong brał udział w igrzyskach olimpijskich w 1992 r. Później, po pokonaniu choroby, ponownie wystartował w igrzyskach olimpijskich w 2000 r. w Sydney. Niestety z uwagi na skandal związany ze stosowaniem nielegalnych substancji dopingujących nie został on zapamiętany jako wielki sportowiec. Mimo to, nie można mu odebrać wielu lat ciężkiej pracy oraz treningów przygotowawczych.
"Po operacji, chemioterapii i radioterapii lekarze onkolodzy powiedzieli, że jeżeli będę z głową trenować, to nie widzą przeciwwskazań w powrocie do sportu. Cały czas w trakcie choroby wspierał mnie doktor Jarosław Krzywański, za co jestem mu bardzo wdzięczna. On też potwierdził, że dam radę, bo jestem twardą babką. To mnie motywowało i to, że trenowałam, powodowało, że było mi łatwiej walczyć z chorobą. Podeszłam do niej, jak do kontuzji, którą muszę wyleczyć" - Barbara Madejczyk
Odpowiednio dobrany trening
Podczas planowania treningu przeznaczonego dla osoby będącej w trakcie leczenia jak i po jego zakończeniu niezbędne jest dostosowanie odpowiednich obciążeń oraz stopnia zaawansowania w zależności od indywidualnych możliwości każdego ćwiczącego.
Należy dążyć do ukształtowania mechanizmów adaptacyjnych organizmu poprzez odpowiednio dobrany zakres i intensywność ćwiczeń, co przełoży się na poprawę wyników badań, zabezpieczy przed wystąpieniem dalszych konsekwencji zdrowotnych, a przede wszystkim pozytywnie wpłynie na poprawę samopoczucia oraz samoocenę.